ङोम सुर

नेपालपिक छाप्कुदो ङिरलम २०६८ मि प्रतिवेदनआ कुलु साखाम्मी सोम्छाबौ २८,६१३ दाते । खक्का कुलु रिङ नेइप मिस ३३,१७० तुये । भाषा आयोगमि प्रतिवेदनआ २२ जिल्ला पि कुलु रिङ नेइप तुक खोमय । कुलु रिङ स्थानीय तहमी सरकारी लक यइम रिङ युम तोम सम्बन्धित निकाय पिका । कुलुङ छाम्स्को तेल सोलुखुम्बुमी महाकुलुङ लो सोताङ गाउँलिका गोपी परेछुये । खुङ्कसा कुलु साखाम्मी खुक्सुचि केछे केछेयिकाङ दोक्विक जिल्ला संखुवासभालो भोजपुरपीसो ओरोतोङ तुदोङे । यसेदेसाने सुनसरी मोरङ झापा इलाम तेह्रथुमना काठमाडौं पी सो हायामसार तुये ।

कुलुङ साखाम्छास थारुबाजुची मान्तुस्कोपी तुम नच्चिकसा हायाम तोङखोउपी तुवादोङथे । कुलुचीम खुक्सुस् केस्का प्रजातन्त्र मान्तामसम्म एक्सामेक्सा उसो मान्छेयची, डुलेबुझे माम्मसा तेलगोपीङ तुवाकसा रिखोक्सेपका बञ्चित तुवा । हायाम बाइपङा थारुबाजु खालचिप्का छुबुरीङ तुवाथे । खुङकसा कुलुचिम सुरसो होप गोपिकङ पाच्छागोपी छूवादोङा । किराती गोपिक ३५ पिका दुङ साखाम्छास्काक सुर केछेयिकाङ अउआउङा मदोङ्चिथे ।

एसेसदेसाक आधुनिकलो विश्वव्यपीकरणआ मालोक छालिउचीचा थारुबाजुचिकासो सुर मम नत्लात्ची ।

सोदानी

एइ ङोम सुरक कः सतासती तोक्स्क खालगोपीक मिम्छा(दुखुलिम) छेइम्युम बोक्से । खक्काना मिम्छाम खिम्पी दुखुलिप लाम्पाक मिस(बोङ्पा) ङोक्स खाते । मिम्छा ङोक्स खात्लो वात्छालाम्कसा मिम्छामी कोक्पा, पुसै, बोबो दोसो देब्देमध्येपी निप्पो नाताचि लापची । खुङक निप्पोआ मिम्छाम खिम्पी हाङमावा कठुवाप्का खाइम छुवे । सगुन युक्सस्ना साइयस्क दुखुलिममी उम्पा÷उम्मा छेलपाचीपी आम्नी तेमेछाइ नतुम्काना ङोक्सताइकाके पिक्ना ङोकची । खक्काना दुखुलिप ओन्तोङक तुये पिक्ना खोलोङ इयची । खक्कना मिम्छाम पामा छेलपाचा खची तेमेछा पिमना सुर मम अउ पिकदोक अउआउ छुकप्का सगुन हाससना दुङ्ङची । खक्काना सुरमी सइत खोम लागि हन्नासो तुप्याके लोलैन तुमलेय ठिक मइची । खक्काना तुप्कपी सुरलेइमी रिङ खोलोङ सरउ छेइम मयची ।

बोङपाम् काम

मिम्छालाम्पाक बानाक रिङ वाच्छा खिम्पीसो चाइ मयची । सुरमि प्रक्रिया लामलैम लागि दखुलिप लो दुखुलिम लाम्पा निनिप्पो बोङपा छुवे । बोङपा खिमगोप्क बोबो÷देप्दे लो कोक्पालो छुदोङे । बोङपाचि तयार छुकप्का बोङपाची तुपना सर मम जम्म खप्पची साइपोम, निछेइम माछेइम जम्मङ बोङपाचा कपची । कुलु साखामम्मी निस खेप सुर छुये । लाइस्पीक छाल खम सुर । खोस्पीक खेमचिम सुर ।

छाल खम सुर

छाल खम सुरपी था बोमा, साइपोलमा, साइनो फाइमना दुरी छेइमिम लिकची रिदुम दानासो छुये ।

सेवा छोलम

खक्काना सेवाछोलम बोक्से । दुखुलिप लाम्पाकची दुखुलिम्मी खिमगोपीक दोक्पिक साइनो परेछुक तोदी छेइलम लो सेवा छोलमलो बोक्से । हाङमावा लो सगुन लो सेवा छोक्तो नयाँ साइनो फात्तची ।

छेइमीःलम

साइनो फात्तचीलो खिमगोप्कबाहेक दोक्पीक साइनो छुकची खोलोङ खिम ङिर्मना खिमपिक्ची पैसा छुटे मयची । केछे इक पैसा तुवाक इनिवा ५० रुपैयासम्म तातेका ।

साइनो फाइम

हेल्पा–हेल्मा सेवा छोलम लागि निस कठुवा हाङमावा १÷१ पैसा रोङ युक्सची । अंकतोदिङ दुखुलिम्ला सो युक्सची । दुखुलिपमी म्पा निस कठुवा हाङमावालो १ पैसा रोङलो युक्सना थोरेपे । खोरोनाङ मय दुखुलिम्मी म्पासो ।

दुखुलिपमी म्पा हाङमावा युतो पिके,’एस्पा केस्कासम्म बुमनेछो साइनो तुवा होला । एसेयीका छाचिम भागआ के हेल्पा हेल्मा छुम्पाके । ’ खक्काना सेवा छवलये । सेवा छोलयलो बोहोपी युक्सस्क हाङमावा बोङपा एक्सामेक्सा बात । खक्काना हाङमावा सगुनमी रुपपी हाम्ना दुम्दोम पयची । ओन्तोदीना हेल्पा हेल्मा तुम अरु ललै चाहेछुनो ।

सुर

ओन्तोदी काम यात्कप्का तेलपो बुमनेछाआ छेइम्मीना दुखुलिप दुखुलिम छुये । तेलपी खोलाआ तुप्पोतोमा पिकना छेत्तची । तुप्पोतोमा मिले छुमना खिम्पी तेल्पी ममपर्ने खोलोङ मम तयची । खोरोलोइ खेमचिम सुर मान्छुमसम्म साखाम रिदुमपी केटाम थरपि काप्स्नो । खेमचिम सुर माम्ममसम्म दुखुलिम सिखात्दो दुखुलिम्आ दुखुलिप्मी थाम्पु चिमखाम तयनो । छेलपाम थाम्पुपीङ तातस्ना खुम्मची ।

रेक्दोङ

लाइपिक साइनो फाइम काम यात्कप्का तुप्पो तोमा छूम तयची दोसो थर फेरेछुम लागि रेकदोङ हुमबोक्से । रेकदोङ छुकप्का दुखुलिपआ आम्नि तेमेछा दापलोप्का लाइमखाम पियोनिव पिक्नादोसो दुखुलिपमी छेलपाआ नेव खेमचिम सुर मयाम पिक्दोसो सुर छुये । रेकदोङ गोपी तुप्पोतोमा छुर्मेलाम मयची । तर बोङपाचा दोङपिक्चि निसलाम सगुन खाइचाम बोक्से । थोतेमपी भदौ÷असोज खक्काना यनाम जेठहोम्पी निस कठुवा हाङमावा सगुनमी सुपपी खाइम बोक्से ।

छिन्ती खेइमचिम सुर

छिन्ति सुरपी लाम्तुम्मा, जन्ती, दाप्लो कुइम, सेवा छोलम धिक धारनलो खेइमचिम काम छुये ।

लाम्तुम्मा

छिन्ति सुर छुम लाइस्पी तोमा जन्ति ताम इकलेइ लाइस्पी छेलपाम खिम्पी ताइना तुये । तुप्पो दुखुलिप छुना दुखुलिम लास जन्ती मिम्छाम खिम खाते । मिमछाम खिम ताम्तेमबेलापी बोङपाचीम लाम्तुम्मा छुये । बोङपाचि सा÷दि यो लये(ता लये) ।
खक्काना वात्छालाक साबुम्बुलो बोङपालो लामलइना दुखलिममी खिम वोङे ।

रोङ कुइम

छिन्ति सुरपी ताप खुकुस्का खोलोआ जागुलो चखियसकप्का खुक्सुचा रोङ कुइयची । दुखुलिमलाक खुक्सुचि मोसुम्पी तुना कुइयसदोक दुखुलिपलाक खुक्सुची नुक्का तु्स्कोपु तुना रोङ कुइयची । रोङ कुइयस्लो मिलेछुना रिसिवा लये । जन्तीपी दुखुलिपआ रेक रोङ ताम्बमी खक्काना ताम्ब माक हेप रोङ ३२ बौ युम छूवे । लोइ एसेदेसान माका लिकरोङ ताइम्ना रोङमी फाइपी १६ रुपैया खेप्लेम युमना ललै पूरा मदोङची । दुखुलिप लाम्क बोङपा पियसना बोङपाआ खिम्पोस पिय । रोङ पातेयो पात्नोयो रत्तायो पिक्नासो बोङपाआ खोङना नपङा तुवाके पिकना लाप । फपपाचा पथचीक सम्रीतअनुसार केछे सुन्मापु तेमेआ उम्छेलपापी मान्लेतो मान्छेइतो उची पाम मदोक खुङ्क कटे छुनव पिकाना पिन रेवास/ललै बसेछुवाक लयची । एसेदेसा सुर आत्लो रोङ आइम रेवाससो सुरु छुचाये ।

दाप्लो कुइम

खोलोङ कुलुछाम खिम्पी सुप्तुलुङलोक दाप्लो छुये । एसेदेसा मिचा सुप्तुलुङ सुप्तुलु किक्दोङे । सुप्तुलुङ सापलाप्मी स्रोत पिकिदोङ्या । ङ्क चुपलाम्पा पाङपट्टि पाखोलु, माखोलुङलो साम्बेलुङ पिक्तो कुयाम । सुप्तुलुङ सापलाप्मी स्रोत साछी युमना सुर खिम्पिका लइम लाइस्पी दुखुलिपमी खिम्पी खिक्काना सुर ताम्लाम लाइसपी खिमपी दाप्लो कुयाम । खुङ्क चाइ माका साइपोम पिक्या । सुर वोङताइकप्का दाप्लो कुइयस कप्काक दुखुलिममी थर दुखुलिपपी सारे छुये ।

सेवा छोलम

दाप्लो कुइम यात्कप्का दुखुलिपमलो दुखुलिम्मी खिमपीक खोलोङ हाङमावालो सेवा छोलये ।

सिङखो लिङखो

दाप्लो कुइम यातकप्का सिङखो लिङखो साकुम्बुचा किप्पची । खोदो मिम्छा÷दुखुलिमलाक बोङपाचा खुक्सुचा दुखुलिपलाक बोङपाची ओखी तेमेछा पाप मैनुमनोकयो ? तुक्लो खोङनुम्कयो ? वाम्दो लाम्नुम्कयो ? पाल्दोक हिङनुम्कयो ? पिक्तो खोलोङ तत्तची । खोदोलो दुखुलिपलाक बोङपाचा उ छुदोसो उ देत्दोसो ओखी जिम्माके आन्ना सुर्ता मनुम्नव । केका लेसाम्काक छेताम्काम खोलोङ मयाम्का । हेलाहेसा मयाम्कानो पिके ।

खक्का दुखुलिपलाक बोङपाचा साकुम्बुचा तेमेछा थर पच्चा धन पच्चा एक पच्चा दुइ पच्चा तीन पच्चा पिक्ना दुखुलिप कसम ययची । बोङ्पाचि तत्तची । दुखुलिपलो दुखुलिमलो तङनोइदोक, खेखाते, केर्लइना छेलपाम बोगोपी ताइना तुदोक दुखुलिपलाक बोङपाआ सुरपी खंखार छुवाक उसो लामाम्कानो पिम छुये । खुङक चाइ धनपच्चा पिकिदोङ्या ।

दुखुलिपलाक बोङपाचासो दुखुलिमलाक बोङपालो साकुम्बुलो साछी युक्सस्ना छेलपापी आङकुर ङोक । दुखुलिपआ खोङचयतोङा, नत्चयतोङा हेला मयनोदोसो खेनासे आर्कोलोङ पक्काथे, खिम होक्सियना मास्खात्दोक रोहो अनुसार कोयोयोउ मम तोमछुये पिक्तो ङोकची ।

कुंके

दुखुलिप दोसो दुखुलिम दोसो आर्कोलो नैलये दोक बेथो बेलो जागे मम तयके पिक्ना आङ्कुर मि चलन सो तुये । ओन्तोदी यात्कप्का दुखुलिप लो दुखुलिमलाक खोलोङ गोङहोक दोक तुप्पोलो तोमालो नचाचीव, लायाचाचीव, कायाचाचीव लयस्ना आशिक पियची ।

आङकुर पिम

छिन्ति सुरपी तोकप्तो पिकिक तोङ्ना छुकप्का साकुम्बुचा एसेइका सिदोसो मासदोसो नैदोसो पाल्दोसो वामदोसो आनङाके । सिलोसो आम थाम्पु चिमखाम एसेयिका तके पिक्ना रिङ किप्पची ।

सोम्जा सोमखाइ

तोक मेक्तो पिकिकतोङना सुरमी काम यात्कप्का सुर दुखुलिपमी खिम्पिका लत्ते । पोतेल होम दोसो खिममि बरबार दोसो सोम्जा सोमखाइ ययस्ना सुर दुखुलिपमी खिम पोक्सची ।

जी उर्म

सुर खात्कप्का छेलमी खिम्पी तेमेछा खातादोसो जि खान्ननव पिक्ना जि उर्म दोम चलन तुये । जी उराम्लो खोलोआ दि दुङ्कची । साकुम्बुची कुर्वा लये । अरासी आसची । लाम्स्को छियची । जि उराम्क बेला मिचा मान्छेइम लागि पिक्याना पाखापी क मिस छमे ।

छाप : चन्द्रसिंह लोवात्ती